Bidden: houding, tijd en plaats

Wie zijn ogen wel eens open doet tijdens de gebeden in kerkdienst (een beetje ondeugend natuurlijk...), ziet mensen in allerlei gebedshoudingen. Sommige mensen zitten in een soort bioscoop-houding, onderuit gezakt. Anderen zitten met de benen over elkaar. Zelf kan ik dat niet. Bidden is een heilige zaak. Daar ga je voor zitten: benen naast elkaar, rechtop, geconcentreerd. Het is belangrijk hoe je zit of staat. In sommige kerken wordt er daarom gestaan tijdens de lezing van het Heilig Evangelie. Des te opvallender is het dat slechts weinige boeken over het gebed aandacht besteden aan de gebedshouding.

Wat is van belang voor de gebedshouding? Ik noem drie dingen:
1.       Eerbied, want God is de Heilige, de Eeuwige.
2.       Ontspannenheid, want God is je Vader, bij wie je thuis mag weten.
3.       Concentratie, want het is natuurlijk handig als je zelf bij de les blijft.

Over het punt van de concentratie het volgende. In het persoonlijke gebedsleven is in principe elke houding die de concentratie bevordert goed.
Je kunt zitten, knielen, liggen, staan, zelfs fietsen. Het belangrijkste is dat je een houding vindt die helpt om je te concentreren, op God en op het gebed. De predikant-dichter Geert Boogaard schreef eens dat hij staande bad, leunend tegen zijn boekenkast.
Wat de concentratie ook erg bevordert is hardop bidden. Wie hardop bidt went aan zijn eigen stem en blijft beter bij de les.

De gebedshouding die in onze traditie het meest gebruikelijk is, is die van 'hoofd buigen - handen samen - ogen dicht'. Het is een houding die onderwerping en deemoed uitdrukt. De houding gaat terug tot op de voorchristelijke, Germaanse tijd van onze cultuur en drukte in die dagen de onderworpenheid van een slaaf of horige aan zijn meester uit. Op psychologisch niveau drukt het ook nog iets anders uit, namelijk dat een mens zich afsluit en zich van de buitenwereld terugtrekt. Anderzijds kan volgens E.A. Franken-Duparc het vouwen van de handen gezien worden als "het bewuste loslaten van iedere daad, het zich volkomen vrij maken van elke arbeid; het is durven rusten, omdat dit een rusten is aan de voeten van de Heer (....)."

Je kunt ook bidden met het hoofd omhoog en met de wereld in het vizier. Bidden met de ogen open. Er is een joods verhaal over een man die staat te bidden, terwijl zijn kind naast hem staat te huilen. Op dat moment komt er een rabbijn langs, die hem op verwijtende toon zegt: "Hoor je niet dat je kind huilt?" "Nee", antwoordt de man, "ik ben toch aan het bidden?" Waarop de rabbijn zegt: "Je bent niet echt aan het bidden, want als je bidt, dan zie je zelfs elk vliegje op de muur."

Uit bijbelse tijden en de periode van de Vroege Kerk is de zogenaamde 'orante-houding' bekend: bidden met de handen omhoog, ter hoogte van de schouders, naar boven gekeerd. Zo roept Paulus in 1 Timoteűs 2:8 de mannelijke leden van de gemeente op om te bidden 'met opheffing van heilige handen'. En van Jezus lezen we dat Hij met vijf boden en twee vissen in handen opziet naar de hemel, de zegen uitspreekt en het brood en de vis breekt en uitdeelt (Lucas 9:16). Het hoofd omhoog, de ogen opheffen naar de hemel, de handen openen …met deze houding druk je uit dat je iets verwacht, dat je open staat om te ontvangen.

Het moge duidelijk zijn: onze gebedshouding drukt tegelijkertijd iets uit van wat er in ons innerlijk leeft. Wie knielt geeft daarmee te kennen weet te hebben van afhankelijkheid, van het besef klein te zijn tegenover een heilig God. Je kunt ook knielen om jezelf te verootmoedigen, om schuld te belijden, om genade te vragen: "Wees mij zondaar genadig." Maar ook het gebed waarbij geknield wordt, zoals we dat bijvoorbeeld  weten van Jezus in Getsemané, zal een gebed geweest zijn met opgeheven handen en op God gerichte ogen.

Ontspanning en meditatie-houding
Vooral wie langere tijd bidt, is geholpen met een ontspannen houding. De zittende of liggende houding lijkt dan het meest voor de hand te liggen. Maar het liggen werkt soms de slaperigheid in de hand. Bij het zitten komt het erop aan dat je ontspannen kunt zitten. Geen knellende schoenen of kledingstukken.
Ook niet met de benen over elkaar, omdat daardoor de bloedsomloop verstoord wordt en men na hoogstens vijf minuten van houding veranderen moet om geen kramp te krijgen.

Kick Bras schrijft over meditatie, maar hetzelfde kan ook voor het gebed gezegd worden:
"Meditatie vraagt om een lichamelijk/geestelijke grondhouding van stilte, aandacht en ontvankelijkheid. Daarbij zijn een goede lichaamshouding, ademhaling en concentratie van groot belang (........) Opdat lichaam en geest elkaar daarbij ondersteunen wordt de geestelijke betekenis van de lichaamshouding en ademhaling benadrukt." (Lichtspoor, een jaargang meditatie, Kampen 1996, pag. 11).

De basishouding voor meditatie zoals Kick Bras die beschrijft is: "Ga op een hoge, rechte stoel zitten, zo dat de knieën lager zijn dan de heupen. Zet de voeten, ongeschoeid, naast elkaar op de grond. Strek de rug, zodat je rechtop zit, zonder geforceerd te zijn. Houd het hoofd recht, de neus naar voren. Kijk met de ogen naar een punt op de grond, ongeveer een meter voor je. Rust in je bekken, zonder in te zakken. Leg je handen in je schoot, als een schaal, waarbij de linkerhand rust in de rechterhand en de duimen elkaar licht beroeren. Probeer deze houding net zo lang uit, tot je het gevoel hebt dat je echt goed zit. Je kunt ook gebruik maken van een meditatiekrukje. Dat kun je eenvoudig zelf maken. Het moet iets schuin lopen, zodat je bekken kantelt. Je zit dan in geknielde houding, maar verder net zo als hierboven beschreven." (pag. 13)

Ontdek je plekje
In Exodus 33:7-11 lezen we het verhaal van Mozes die buiten de legerplaats een tent der samenkomst uitspant.
We lezen: "Ieder, die de HERE zocht, ging uit naar de tent der samenkomst die buiten de legerplaats was."
In deze tent der samenkomst spreekt de Eeuwige, de Heilige Israëls, ook met Mozes. "En de HERE sprak tot Mozes van aangezicht tot aangezicht, zoals iemand spreekt met zijn vriend."
Een tent der samenkomst. Een vaste plek om te bidden, om Gods aangezicht te zoeken. Om net als Maria te kunnen zitten aan de voeten van de Heer. Het is goed om zo'n plek te hebben.

Uit ervaring weet ik dat dat kan helpen -  een vaste plek - om tijd en rust te vinden om te bidden. Een hoekje in huis. Een plaatsje voor je bed. Een plekje op de hei. Of in je schuur. Jouw eigen tent van samenkomst. Een eigen plek om met de Eeuwige te spreken. Zelf bid ik weinig op mijn werkkamer, daar werk ik. Voor het gebed heb ik een plekje op zolder gereserveerd. Een plek waar je niet wordt afgeleid, door andere dingen.

Voor sommigen is het moeilijk om een geschikte plek te vinden. Zij zijn liever in beweging als zij bidden. Zij fietsen of wandelen. Je kunt je daarbij voorstellen dat Jezus met jou mee wandelt en dat je met Hem in gesprek bent. Als je op een stille plek loopt, kun je ook hardop met Hem praten. Onder het wandelen wil het vaak beter lukken de dingen open en eerlijk te zeggen. Zo'n gebedswandeling kan ook samen met iemand anders.

Gebedstijden
Je kunt het persoonlijke gebed beperken tot spontane opwellingen: je bidt alleen als je zin hebt. De praktijk is vaak dat je dan niet of nauwelijks bidt. Er zijn tenslotte duizend-en-één dingen die in het leven van alledag onze aandacht vragen. Bidden wordt dan gauw een sluitpost op onze begroting. Je kunt het ook vergelijken met de priesters, die in de tempeldienst de offers brachten. Dat deden ze niet wanneer ze daaraan eens behoefte hadden, nee, ze offerden op vaste tijden.
Daarom is het goed om vaste tijden te reserveren voor het persoonlijk gebed. Voor de een is de ochtend daartoe het meest geschikt, voor de ander de avond. Je kunt er zelfs de middagpauze voor gebruiken!
De liefde maakt creatief, vindingrijk. Het is de liefde die ons ook vindingrijk maakt in het vinden van het meest geschikte tijdstip om te bidden, een moment waarop je in alle rust kunt praten met God.

Je hebt ochtendmensen en avondmensen. Wie het zich kan permitteren om 's morgens te zitten aan de voeten van de Heer is een gezegend mens.
De bijbelse vrome bidt driemaal daags, in de ochtend, midden op de dag en in de avond (Daniël 6:11). Van deze drie krijgt het ochtendgebed in de bijbel een bijzonder accent (Psalm 5:4, 57:8-9, 63:2, 88:14, 119:147).

Dietrich Bonhoeffer zegt: "De Heilige Schrift zegt het ook, dat de eerste gedachte en het eerste woord van elke nieuwe dag aan God behoren" (Leven met elkander, pag. 30).
En even later: "Het begin van de dag moet voor de christen niet reeds volledig in beslag worden genomen door de zorgen voor het dagelijks werk. Boven de nieuwe dag staat de Heer, die hem gemaakt heeft."
Ook zegt Bonhoeffer, dat het gebed in de vroegte over de dag beslist: "Verspilde tijd, waarover wij ons schamen; aanvechtingen, waarvoor wij bezwijken; zwakte en moedeloosheid in het werk; ordeloosheid en tuchteloosheid in onze gedachten en in de omgang met andere mensen, vinden hun oorzaak zeer dikwijls in de verwaarlozing van het ochtendgebed." (pag. 50)

Vanuit het gebed krijgt de dag zijn juiste ordening, worden de aanvechtingen van de werkdag overwonnen en worden beslissingen die het werk vraagt eenvoudiger. Gebed is ook een vorm van werkvoorbereiding. Tanken doe je voordat je de auto instapt en aan een grote rit begint!

Sommige mensen zijn te druk om te kunnen bidden. Maar klopt dat?
"Het is niet zo, dat drukte tot gebedsloosheid leidt, maar gebedsloosheid leidt tot drukte."
Bill Hybels schreef een boekje onder de veelzeggende titel Te druk om niet te bidden.
Gebedstijden kunnen worden ingebouwd in het levensritme, net als tandenpoetsen, krant lezen of journaal kijken. En dan blijkt dat bidden ruimte creëert in de tijd.

Jan Minderhoud
[verschenen in Peter Smilde en Wiske Uyterlinde-Maris (red.), Thuis – Gebeden en rituelen voor elke dag,Arnhem 2002, licht bewerkt]

 

Zie ook Gebedsdiscipline
Voor verdere literatuur zie BIDDEN IS EEN WEG - Inhoudsopgave boek